به زبان عادی، طرح صنعتی معمولاً به شکل و ظاهر کلی یک محصول اشاره دارد. گفته می شود یک مبل زمانی یک طرح صنعتی خوب است که برای نشستن راحت و شکل ظاهری آن برای ما خوشایند باشد. برای کسب و کارها، طراحی یک محصول بطور کلی به معنی توسعه ویژگیهای زیبائی شناختی و عملکردی محصول با توجه به مسائلی چون باب بازار بودن محصول، هزینه تولید یا سهولت حمل و نقل، انبارداری، تعمیر و نگهداری آن است. با این حال، از دیدگاه قانون مالکیت معنوی، یک طرح صنعتی فقط به جوانب زیبائی شناختی و تزئینی یک محصول اشاره می کند. به عبارت دیگر، طرح صنعتی فقط به ظاهر یک مبل اشاره می کند. علیرغم اینکه طرح محصول ممکن است ویژگیهای فنی یا عملکردی داشته باشد، طرحهای صنعتی به عنوان یکی از مقوله های قانون مالکیت معنوی، فقط به ماهیت زیبائی شناختی یک محصول تمام شده اشاره دارد که از ابعاد فنی یا عملکردی آن جدا هستند.طرح صنعتی برای طیف وسیعی از محصولات صنعتی، پوشاک و صنایع دستی، از ابزارهای فنی و پزشکی گرفته تا ساعت، جواهرات و سایر اقلام لوکس؛ از محصولات خانگی، اسباب بازی، مبلمان و لوازم برقی گرفته تا اتومبیل و سازه های معماری، از طرح منسوجات تا لوازم ورزشی را دربر می گیرد. طرح صنعتی درارتباط با بسته بندی، ظروف و ظاهر محصولات نیز اهمیت دارد.
به عنوان یک قاعده کلی، یک طرح صنعتی متشکل است از:
*ویژگیهای سه بعدی مانند شکل یک محصول،
*ویژگیهای دو بعدی، مانند تزئینات، الگوها، خطوط یا رنگ یک محصول؛
*ترکیبی از یک یا چند ویژگی از ویژگیهای مذکور.
طرحهای مبتکرانه در کسب و کار
شرکت ها اغلب زمان و منابع قابل ملاحظه ای برای ارتقاء میزان جذابیت محصولاتشان اختصاص می دهند. طرح های اصیل و جدید اغلب با اهداف زیر تهیه می شوند.
۱- سازگار کردن محصولات به منظور اینکه برای بخش های خاص بازار جذابیت داشته باشند. تغییرات جزئی در طرح برخی محصولات (مثلاً ساعت) باعث می شود برای گروه های مختلف سنی، فرهنگی یا اجتماعی مناسب باشند. ضمن اینکه عملکرد اصلی یک ساعت بدون تغییر باقی میماند، بطور کلی سلیقه کودکان و بزرگسالان در طراحی ممکن است متفاوت باشد.
۲- ایجاد بازار مناسب جدید: در یک بازار رقابتی، بسیاری از شرکتها در پی ایجاد بازار مناسب از طریق معرفی طرح های مبتکرانه برای محصولات جدید خود هستند تا آنها را از محصولات رقبایشان متمایز سازند. این امر در خصوص اقلام عادی مانند انواع قفل، کفش، فنجان و نعلبکی و همچنین اقلام گرانقیمت مانند جواهرات، رایانه یا اتومبیل صادق است.
۳- تقویت علائم: طرح های مبتکرانه اغلب با علائم متمایز کننده همراه هستند تا صفت مشخصه علائم تجارتی یک شرکت را ارتقاء بخشند. بسیاری از شرکت ها با تمرکز جدی بر طرح محصول خود وجهه علائم خود را بطور موفقیت آمیز ایجاد یا تغییر شکل داده اند.
چرا طرح های صنعتی باید حمایت شوند؟
طرح صنعتی ارزش یک محصول را افزایش می دهد. طرح صنعتی باعث می شود یک محصول برای مشتریان جذاب باشد و ممکن است حتی علت منحصر بفرد فروش محصولات باشد. بنابراین حمایت از طرح های صنعتی باید بخش حیاتی راهبردهای کسب و کار هر طراح یا تولیدکننده باشد.
با حمایت از یک طرح صنعتی از طریق ثبت آن در اداره مالکیت معنوی ملی یا منطقه ای مالک از حق انحصاری جلوگیری نسخه برداری غیرمجاز یا تقلید توسط اشخاص ثالث برخوردار می شود. این امر از نظر تجاری کاری مهم است چون توانائی رقابت کسب وکار را بهبود می بخشد و اغلب با یک یا چند راه از راههای زیر باعث درآمد بیشتر می شود.
*با ثبت یک طرح می توانید از نسخه برداری یا تقلید آن توسط رقبا جلوگیری کنید و در نتیجه موضع رقابتی خود را تقویت کنید.
*ثبت یک طرح ارزشمند باعث بازگشت مطلوب سرمایه گذاری می شود که برای ایجاد و فروش محصول مربوط انجام شده است و در نتیجه درآمد شما را بیشتر خواهد کرد.
*طرح های صنعتی دارائی های تجاری هستند که می توانند ارزش تجاری یک شرکت و محصولات آن را افزایش دهند. هر چه موفقیت یک طرح بیشتر باشد، ارزش آن برای شرکت بیشتر خواهد بود.
*اجازه بهره برداری از طرحی که حمایت می شود را می توان در مقابل دریافت مبلغی به سایرین واگذار کرد (یا آن را فروخت). با واگذاری اجازه بهره برداری از یک طرح، قادر خواهید بود وارد بازارهایی شوید که بدون آن طرح نمی توانید در آن فعالیتی داشته باشید.
*ثبت طرحهای صنعتی رقابت عادلانه و فعالیت صادقانه تجاری را تشویق می کند که به نوبه خود تولید طیف وسیعی از محصولات که از نظر زیبائی شناختی جذاب هستند را ارتقاء خواهد داد.
توضیح بیشتر در مورد طرح های صنعتی
ضمن اینکه عناصر عملکردی یک چراغ به طور کلی تفاوت قابل ملاحظه ای در محصولات مختلف ندارند، ظاهر آن به احتمال یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده موفقیت در بازار است. به همین دلیل دفاتر ثبت طرح های صنعتی در بسیاری از کشورها فهرست بلند بالائی از طرح های محصولات خانگی مانند را منعکس می کنند.
چگونه می توانید از طرح صنعتی خود حمایت کنید؟
در بسیاری از کشورها، طرح صنعتی باید ثبت شود تا با قوانین طرح های صنعتی مورد حمایت قرار بگیرد.
درباره برخی کشورها یا مناطق اقتصادی مشترک مانند اتحادیه اروپا باید به این نکته اشاره شود که در آنها قوانین جدید کسب حمایت محدود برای طرحی صنعتی برای طرح های ثبت نشده به مدت ۳ سال از تاریخ انتشار طرح در اتحادیه اروپائی را امکان پذیر ساخته است.
طرح ثبت نشده به شرکتها فرصت می دهد قبل از اینکه هزینه و مشکلات ثبت تمام طرح هایشان که بسیاری از آنها ممکن است در بازار موفق نباشند را متحمل شوند، فروش محصولاتشان در بازار را امتحان کنند. بعلاوه، برخی طرح ها، به ویژه طرح های مربوط به صنعت پوشاک و مد، ممکن است مدت کوتاهی در بازار بمانند.
برای این محصولات، طرح ثبت شده گزینه ای خوب است. با این حال، پس از اینکه محصول تولید شد، طراحان آن تا مدت ۱۲ ماه فرصت دارند آن را به ثبت برسانند. حمایت مقرر برای طرح ثبت نشده محدود است چون اعمال حقوق ناشی از آن از طرح ثبت شده دشوارتر و مدت آن کوتاه تر است زیرا مدت آن ۳ سال است در حالیکه طرح ثبت شده در اتحادیه اروپائی ۲۵ سال حمایت می شود.
لازم بذکر است که در برخی از کشورها، ممکن است راه های دیگری برای حمایت از طرح های صنعتی وجود داشته باشد.
*بسته به قانون ملی خاص و نوع طرح، یکی از این گزینه های حمایت از طرح های صنعتی میتواند قانون کپی رایت باشد. کپی رایت بطور کلی حق انحصاری برای آثار ادبی و هنری مقرر می کند زیرا در برخی کشورها بعضی از طرح ها ممکن است اثر هنری یا هنر کاربردی محسوب شوند و در نتیجه حمایت کپی رایت می تواند گزینه ای جذاب برای مؤسسات و بنگاه های کوچک و متوسط باشد.
*بعلاوه، در برخی کشورها، اگر یک طرح صنعتی در بازار بعنوان یک علامت تجارتی عمل کند، می توان از آن بعنوان یک علامت تجارتی سه بعدی حمایت کرد. این امر در مواردی کاربرد دارد که شکل محصول یا بسته بندی آن دارای صفت مشخصه و متمایز کننده باشد.
*قانون رقابت ناعادلانه ممکن است در برخی کشورها طرح صنعتی یک شرکت را در برابر تقلید توسط رقبای آن مورد حمایت قرار دهد.
حمایت از طرح صنعتی چه حقوقی را بوجود می آورد؟
هرگاه یک طرح صنعتی از طریق ثبت شدن حمایت شود، مالک آن از حق انحصاری جلوگیری از نسخه برداری غیرمجاز یا تقلید توسط اشخاص ثالث برخوردار می شود. این حق جلوگیری سایرین از ساخت، عرضه، واردات، صادرات یا فروش هر محصولی که طرح در آن بکار رفته یا در آن گنجانده شده است را شامل می شود. قانون و شیوه عملکرد کشور یا منطقه مربوط میزان واقعی حمایت از طرح صنعتی ثبت شده را تعیین خواهد کرد.
